ریسک نقدینگی: عبارت از ریسک ناشی از فقدان نقدینگی لازم جهت پوشش تعهدات کوتاه مدت و خروجی های غیرمنتظره وجوه می‌باشد. در چنین شرایطی بانک مجبور به جذب منابع گران قیمت و یا نقد کردن سایر دارایی های خود در زمان کمتر و با قیمتی بسیار پایین تر از قیمت بازار آن ها می شود. (فلاح شمس، ۱۳۸۷)

ریسک نرخ بهره: ریسک نرخ بهره زمانی به وجود می‌آید که حجم و سررسید بدهی ها، دارایی ها و اقلام خارج از ترازنامه نسبت به بهره حساس باشند. یک تغییر غیر منتظره می‌تواند بر سودآوری بانک و در نتیجه بر ارزش افزوده سهام‌داران اثر شدید بگذارد (هفرنان، شلاگ، ۲۰۰۵)^۱

۱-Heffernan, Shelagh

ریسک بازار: کمیته بال ریسک بازار را ریسک مربوط به زیان های ایجاد شده در اثر وضعیت اقلام داخل و خارج ترازنامه، ناشی از نوسانات بازار می‌داند. از دیدگاه بال ریسک بازار می‌تواند ناشی از ریسک نرخ ارز و ریسک بازارکالا باشد.

ریسک عملیاتی: کمیته بال ریسک عملیاتی را به عنوان ریسک ناشی از فرایندهای داخلی، افراد، سیستم و یا اتفاقات خارجی می‌داند. در برخی دیگر از تعاریف نیز گفته شده است که فقط زیان های مستقیم حاصل از عملیات سازمان را در بر می‌گیرد،در صورتی که بسیاری از ریسک های عملیاتی نتیجه غیرمستقیم انجام عملیات سازمان هستند که می توان به انواع سرقت ها و سوءاستفاده ها مانند اختلاس اشاره کرد.

ریسک اعتباری: عبارت است از احتمال قصور وام گیرنده یا طرف مقابل بانک نسبت به انجام تعهداتش، طبق شرایط توافق شده.(انتشارات کمیته نظارت بر بانکداری بانک تسویه بین‌المللی سپتامبر، ۲۰۰۰)^۱

با توجه به اینکه سرمایه بانک ها نسبت به ارزش دارایی های آن ها کم است، حتی اگر درصد کمی از وام ها قابل وصول نباشند، بانک با خطر ورشکستگی مواجه خواهد شد. سه نوع مهم از ریسک اعتباری عبارتند از: (فلاح شمس، ۱۳۸۷)

• ریسک شخصی یا مصرف کننده

• ریسک شرکت

• ریسک کشوری

به طور کلی چهار شاخص زیر به منظور تعیین میزان ریسک اعتباری برای بانک ها در نظر گرفته می شود:(مدرس و ذکاوت، ۱۳۸۲)

۱-Basel Committee on Banking Supervision

– نسبت دارایی های تحقق نیافته (اجرا نشده) به کل وام ها و دارایی های استیجاری (دارایی های تحقق نیافته دارایی های درآمدزایی همچون وام هاست که ۹۰ روز از سررسید آن ها گذشته باشد).

– نسبت خالص وام های سوخت شده به کل وام ها و دارایی های استیجاری.(وام های سوخت شده وام هایی است که امکان وصول شان برای بانک وجود ندارد و عملا بی ارزشند و بانک ها آن ها را از دفاتر خود حذف نموده اند).

– نسبت ذخیره احتیاطی سالانه زیان وام ها به کل وام ها و دارایی های استیجاری و یا کل حقوق صاحبان سهام.

– نسبت ذخیره مطالبات مشکوک الوصول به کل وام ها و دارایی های استیجاری.

اگر چه بانک ها و مؤسسه‌ های مالی با انواع مختلفی از ریسک ها مواجهند اما با توجه به ماهیت فعالیت های آن ها، ریسک اعتباری بیشترین نقش را در توان سودآوری آن ها خواهد داشت و علی‌رغم ابداعات و نوآوری های موجود در نظام بانکی، ریسک عدم بازپرداخت وام از سوی وام گیرنده هنوز هم به عنوان دلیل عمده عدم موفقیت بانک ها محسوب می شود و علت آن هم این است که معمولا ۸۰ درصد ترازنامه یک بانک تسهیلات اعطایی به مشتریان است.

۲-۲-۳- مدیریت ریسک

مدیریت ریسک یعنی جلوگیری از پیشامدهای ناخواسته که بیم روی دادن آن ها می رود، و یا تحلیل سیستماتیک یک پروژه و واکنش مناسب برای افزایش احتمال رویدادهای مثبت و کاهش احتمال رویدادهای منفی آن. فرآیندهای مدیریت ریسک را می توان به منظور کاهش بیم یا احتمال آثار منفی یا بد آینده، به شرح نمودارشکل ۲-۱ زیر طبقه بندی نمود: (جمشیدی، ۱۳۹۰)

برآورد

شناسایی ریسک

مدیریت ریسک

کنترل

واکنش

شکل ۲-۱: فرایند برنامه ریزی و مدیریت ریسک (جمشیدی، ۱۳۹۰)

ضرورت مدیریت ریسک در نظام بانک داری

۱- جهانی شدن و مقررات زدایی خدمات بانکی.

۲- تشدید رقابت در عرصه بازارهای داخلی و بین‌المللی.

۳- افزایش روند ورشکستگی شرکت های بزرگ وضرورت پیش‌بینی امکان ورشکستگی شرکت ها در هنگام دریافت اعتبار.

۴- توسعه و تکامل بازارهای مالی و افزایش ابداعات و نوآوری در ابزارهای پولی و مالی.

1. افزایش و تنوع عوامل ریسک در بانک ها و مؤسسات مالی به دلیل پیچیده شدن معادلات و روابط اقتصادی ناشی از جهانی شدن و مقررات زدایی و توسعه و نوآوری ابزارهای پولی و مالی.

۲-۲-۴- اعتبارسنجی

اعتبار سنجی ‌در مورد مشتریان حقیقی و حقوقی بانک ها و مؤسسات مالی اعتباری مطرح می‌باشد و امکان شناخت بیشتر بانک ها را نسبت به وضعیت و توان مالی افراد جهت بازپرداخت تسهیلات دریافتی و دریافت خدمات بیشتر فراهم می‌کند. برای اعتبارسنجی مشتریان نظام هایی نظیر امتیازدهی اعتباری و رتبه بندی مشتریان اعتباری تدوین و توسعه یافته اند. (عرب مازار و روئین تن، ۱۳۸۵)

امتیازدهی اعتباری

امتیازدهی اعتباری، نظامی است که به وسیله آن بانک ها و مؤسسات اعتباری، با بهره گرفتن از اطلاعات حال و گذشته متقاضی، احتمال عدم بازپرداخت وام توسط وی را ارزیابی می نمایند، به عبارت دیگر امتیازدهی به معنی، کمی نمودن احتمال نکول در آینده می‌باشد. در این روش، از امتیاز به عنوان معیاری از سطح ریسک مشتری اعتباری استفاده می شود، از مقایسه امتیازات با امتیاز حدی که حدآستانه نامیده می شود و نقطه تمایز میان مشتریان پرریسک و کم ریسک می‌باشد، مشتریان به دو دسته مشتریان با ریسک بالا و مشتریان با ریسک پایین تقسیم می‌شوند.(عرب مازار و روئین تن، ۱۳۸۵)

۲-۲-۵- معیارهای امتیاز دهی اعتباری

روش C 5 (شخصیت، ظرفیت، سرمایه، شرایط، وثیقه، اهلیت)^۱

شخصیت: یعنی بررسی تعهدپذیری، شهرت اجتماعی، اعتبار متقاضی و بررسی صحت عمل وی در عملیات مالی و فعالیت های گذشته. ظرفیت: منظور از این فاکتور، قدرت و توان یا کشش متقاضی در فعالیت و حرفه اقتصادی وی است که با توجه به آن سرمایه و یا منابع مورد نیاز برای استمرار فعالیتش مشخص می‌گردد. سرمایه: منظور از سرمایه منابعی است که صاحبان فعالیت اقتصادی از محل منابع خود تامین نموده اند که آن را تبدیل به انواع دارایی های جاری و ثابت نموده است.

وثیقه(پوشش): پوشش می‌تواند به صورت بیمه، اخذ ضمانت نامه یا سایر وثایق و بر اساس ضریب ریسک متقاضی اعتبار تعیین گردد. شرایط : بنگاه های اقتصادی نیز مانند تمام پدیده ها از عوامل متعددی تاثیر می‌پذیرند. نتیجه این تاثیر پذیری در نحوه فعالیت و استمرار آن می‌تواند دگرگونی ها یا تغییراتی به صورت مثبت یا منفی ایجاد نماید که این تغییرات باعث رونق اقتصادی و بهبود فعالیت شده یا برعکس باعث رکود فعالیت های واحد اقتصادی گردد.