تاب آوری نه تنها به معنی مقابله با مشکلات و رویداد های ناگوار، بلکه پاسخ قابل انعطاف به فشار­های زندگی روزانه است. ریشه کلمه رزیلنسی یا تاب آوری از علم فیزیک گرفته شده و به معنی جهیدن به عقب است و در واقع افراد تاب آور قادر هستند به عقب بجهند. آن­ها توانایی زنده ماندن و حتی غلبه بر ناملایمات را دارند. تاب آوری می ­تواند باعث شود فرد پیروزمندانه از رویداد­های ناگوار بگذرد. علی‌رغم قرار گرفتن در معرض تنش­های شدید، شایستگی اجتماعی تحصیلی و شغلی ارتقاء یابد (به نقل از کاظمی، ۱۳۸۳).

گارمزی و ماسن (۱۹۸۴، به نقل از ابرنهام^[۹۳]، ۲۰۰۹) سه نوع متفاوت از تاب آوری را تعریف ‌می‌کنند. اولین تعریف را «غلبه بر ناسازگاری » عنوان ‌می‌کنند؛ که عبارت است از کسب یک نتیجه مثبت با وجود خطرات زیاد. دومین تعریف را «توان تحمل در برابر استرس» ذکر ‌می‌کنند. سومین تعریف از تاب آوری را «سالم ماندن در مقابل آسیب» می­دانند.

کامپفر (۱۹۹۹) معتقد است تاب آوری یا بازگشت به پایه است، یا رسیدن به تعادل سطح بالاتر در شرایط تهدید کننده، و باید موجبات سازگاری موفق در زندگی را فراهم آورد (به نقل از جوکار، ۱۳۸۶).

در نوشته­ای در انجمن پزشکان آمریکا با عنوان «ایجاد مقاومت، تاب آوری، بهبود در مدرسه و خشونت محل کار» (نوسیفورا و دیگران^[۹۴]، ۲۰۰۷) آورده­اند که مقاومت و تاب آوری توسط استراتژی حمایتی تسهیل می­گردند. که در سومین استراتژی که روش شناختی است پرورش شناخت­های مثبت، از طریق محدود نمودن استرس و همچنین یادآوری خاطرات مثبت به ایجاد مقاومت و تاب آوری کمک می­ نماید.

۲-۳-۲ روان شناسی مثبت­گرا و تاب آوری

رویکرد روانشناسی مثبت­گرا، با توجه به استعدادها و توانمندی­های انسان (به جای پرداختن به نابهنجاری ها و اختلالات) در سال­های اخیر مورد توجه روانشاسان قرار گرفته است. این رویکرد هدف نهایی خود را شناسایی سازه ­ها و شیوه­ هایی می­داند که بهزیستی انسان را به دنبال دارد. از این رو عواملی که سبب سازگاری هر چه بیشتر آدمی با نیاز­ها و تهدید­های زندگی می­گردند، بنیادی­ترین سازه­ های مورد پژوهش این رویکرد می­باشند. در این میان، تاب آوری جایگاه ویژه­ای در حوزه ­های روانشاسی تحولی، روانشناسی خانواده و بهداشت روانی یافته است. به طوری که هر روز بر شمار پژوهش­های مرتبط با این سازه افزوده می­ شود.

در پژوهشی، بین استرس­های شغلی و فرسودگی پرستاران با تاب آوری آن­ها، رابطه منفی معناداری به دست آمده است و نتیجه ­گیری نموده که تاب آوری، تعدیل کننده استرس و فرسودگی شغلی است و برای توانمندی پرستاران در برابر استرس، پیشنهاد داده که تاب آوری در آموزش­های پرستای مورد نظر قرار گیرد (شاکری نیا، ۱۳۸۹).

۲-۳-۳ انواع تاب آوری

بنا به نظر هارت و همکاران^[۹۵] (۲۰۰۷) توصیف تاب آوری سه روند را شامل می­ شود:

الف) تاب آوری عمومی^[۹۶]

1. 1. تاب آوری حقیقی^[۹۷]

1. تاب آوری تلقیحی^[۹۸]

۲-۳-۳-۱ تاب آوری عمومی

در زبان عامه همان غلبه بر موقعیت­های دشواری که هر کسی با آن موقعیت مواجه می­ شود. با این تعریف، تاب آوری همان چیزی است که تقریبأ همه از آن برخورداریم و به نظر می­رسد که برای نژاد بشر برنامه­ ریزی شده است. آن دسته افرادی که دوران کودکی خوبی را پشت سر گذاشته­اند با بسیاری از چالش­ها و مشکلاتی که پیش آمده درگیر می­شوند، حتی اگر برخی از این مشکلات بدون هیچ­گونه اغراق بزرگ و شگفت آور به نظر آیند. البته همیشه استثناء وجود دارد و کسانی هستند که به راهنمایی، مدیریت و حمایت نیاز دارند. اما بیشتر افراد دارای یک ذهنیت تاب آوری مساعد می­باشند. همه ما عاشق می­شویم، کار و زندگی می­کنیم ، عمق درد و اندوه را می­آزماییم و سپس بر آن چیره می­شویم (جوکار، ۱۳۸۶).

۲-۳-۳-۲ تاب آوری حقیقی

تاب آوری حقیقی یک مفهوم مقایسه­ ای است و روانشناسان را در درک این که چه چیزی در پس تفاوت­های افراد و حرکت در مسیر زندگی شخصیشان قرار دارد، یاری می­ کند و این همان چیزی است که ما را برای ایجا آینده­ای بهتر، برای کودکانی که می­شناسیم، شگفت زده، مصمم و امیدوار می­سازد. تاب آوری حقیقی در جایی آشکار می­ شود که با دارایی و منابع بسیار کم و یا افرادی با آسیب­پذیری بالا، آینده­ای بهتر از آنچه ما با توجه به شرایطشان و در مقایسه با سایر افراد پیش ­بینی می­کردیم، نشان دهند. توصیف از تاب آوری به عنوان مقاومت نسبی در برابر تجارب خطرناک اجتماعی، این مطلب را به خوبی بیان می­ کند (جوکار، ۱۳۸۶).

۲-۳-۳-۳ تاب آوری تلقیحی

تاب آوری تلقیحی ما را به عنوان متخصص، گیج و دستپاچه می­ کند و انتظارات ما را آشفته­تر و مشوش­تر می­سازد. این مقوله حتی آسیب­پذیری­ها و مکانیسم­های حفاظتی را منبع و منشأ تاب آوری می­داند و به عنوان یک مفهوم، ظرفیت تغییر مصیبت و بدبختی را به موقعیت­ها و یا حداقل توان پیشگیری از اثرات بدتر مصیبت و بلا را فراهم می­سازد. در این­جا تقریبأ به طور ناخود آگاه بلا و مصیبت به نتایج و پیآمد­های بهینه در تاب آوری تبدیل می­ شود. اثر تلقیحی می ­تواند با توجه به تجارب فرد ادامه یابد (هارت، ۲۰۰۷، نقل از سامانی، ۱۳۸۸).

در ادامه موضوع انواع تاب آوری، راتر^[۹۹] (۱۹۸۵) نوع دیگری از تقسیم ­بندی را بیان می­ کند. وی با توجه به میزان تاب آوری در افراد، پنج استراتژی تاب آوری را توصیف کرد. این پنج استراتژی در زیر بیان ‌شده‌اند.

1. 1. کاهش فشار شخصی تجربه ­های مخاطره­آمیز

1. 1. کاهش واکنش­های زنجیره­ای منفی

1. 1. افزایش عزت نفس

1. 1. به وجود آوردن فرصت­های مثبت

1. فرایند­های شناختی مثبت از تجربیات منفی

بر طبق مطالعات راتر، افرادی که صفاتی را نشان می­ دهند، که آن­ها را در این طبقه قرار می-دهد، در مواجهه با محیط استرس­آور، تاب آورتر هستند.

۲-۳-۴ مدل­های تاب آوری

۲-۳-۴-۱ مدل­ گارمزی

گارمزی و همکاران (۱۹۸۴) سه مدل به نام­های «جبرانی»، «چالشی» و «محافظتی» را در خصوص تاب آوری ارائه دادند.

در مدل جبرانی، عامل جبرانی متغییری است که تأثیر مواجهه را خنثی می­ کند. این عامل در تعامل با عامل خطرزا قرار ندارد، بلکه تأثیر مستقیم و مستقل بر پیامد مورد نظر دارد. هر دو عامل خطر­زا و جبرانی در پیش ­بینی پیامد نقش دارند (گارمزی و دیگران، ۱۹۸۴، ماسن و دیگران، ۱۹۹۸، به نقل از زیمرمن و آرن کومار^[۱۰۰]، ۲۰۰۱).