در این نوع از اثر مشترک سهم هر یک از پدید آورندگان قابل تمایز از سهم دیگران است ، هر یک از همکاران از یک حق مؤلف به نسبت سهم شخصی خود و ضمناً از یک حق مؤلف مشترک با سایر همکاران نسبت به مجموع اثر برخوردار می‌باشد.^[۱۴۱] هر کدام به تنهایی بر اثر خود حق مادی و معنوی پیدا می‌کنند و می‌تواند از سهم خود بهره ببرد به شرط اینکه انتشار و اجراء هر کدام ممکن باشد و لطمه ای به حقوق سایر مشترکین نزند (مثلاً تکثیر آواز بدون موسیقی و موسیقی بدون آواز). ‌بنابرین‏ در صورت اختلاف در انتشار و اجرا هر کدام می‌توانند به طور مجزا مورد استفاده و بهره برداری قرار دهند.^[۱۴۲] بهره برداری مجزا البته به شرط عدم ایراد لطمه به بهره برداری اثر مشترک تجویز شده است؛ زیرا به واسطه کار جمعی است که اثر تهیه شده است و ‌بنابرین‏ ‌به این نوع استفاده از اثر مشترک باید برتری داده شد. ^[۱۴۳]

۲-۲-۱-۲- اثر جمعی^[۱۴۴]

از تعریفی که برای آثار مشترک ارائه شد، می توان استنباط کرد اثر جمعی چه اثری است. این اثر نیز حاصل خلاقیت پدیدآورندگان متعدد است، با این تفاوت که مداخلۀ آن ها موجب ایجاد اجزای مستقلی می شود که هر یک به تنهایی قابل حمایتند اما در مجموع با توافق پدیدآورندگان به عنوان اثری مستقل و به نام شخصی اعم از حقیقی یا حقوقی که تحت مدیریت وی اثر خلق شده است، معرفی و منتشر می‌گردد. آثار جمعی، آثاری هستند که در تعریف و در قلمرو شمول خیلی روشن نیستند، نوعی اثر بی نام به شمار
می‌روند.^[۱۴۵]

در زمینۀ موضوعات تاریخی، علمی و فنی در حال حاضر تحقیقات گروهی در جهان بسیار متداول شده است به عنوان مثال کتب فرهنگ لغات و دایره المعارف که دارای قلمرو کار فکری بسیار وسیع و نیاز به تخصص های مختلف دارد و اصولاً یک شخص قادر نیست آن را به تنهایی به انجام برساند بلکه با همکاری و همفکری مؤلفان و هنرمندان مختلف به ثمر خواهد رسید که از دقت و صحت بیشتری نیز برخوردار خواهد بود و این چنین پدیده ای نیاز به مدیریت و هماهنگی لازم دارد.^[۱۴۶] لذا ناچار ادارۀ امر با شخص واحدی خواهد بود که خط مشی کار را مشخص و بر اجرای آن نظارت خواهد کرد. البته ضرورت ندارد که مدیر ( اعم از شخص حقیقی یا حقوقی )، در آفرینش پدیدۀ فکری جمعی مشارکت داشته باشد بلکه اشراف و نظارت بر کارهای مذبور، تنظیم، تنسیق، تصحیح، همگن ساختن ابواب و فصول و ارائه یکنواخت مطالب کافی است که وی مؤلف آثار جمعی در همۀ احوال باشد. همچنین می توان به عنوان مثال به کتاب های درسی آموزش و پرورش، مجلات دوره ای و روزنامه ها اشاره داشت.

۲-۲-۱-۳- اثر ثانوی^[۱۴۷]

یکی از اقسام آثار و آفرینه های فکری و ذهنی، آثار فرعی یا ثانوی است. در بیشتر آثار فکری اصلی، این قابلیت وجود دارد که آثار فرعی از آن ها مشتق گردد و مؤلف می‌تواند در تهیۀ اثر از اثر سابق بهره بگیرد. به آثاری که از آثار اصلی متفرع و مشتق شده باشند، آثار اقتباسی یا اشتقاقی نیز می‌گویند.^[۱۴۸] این نوع آثار شامل اقتباس، ترجمه، جُنگ در زمینۀ ادبی و تنظیم در زمینۀ موسیقی و تبدیل در زمینه‌های پلاستیکی (تجسمی) می شود.

اشتقاق و اقتباس از آثار فکری اصلی، می‌تواند شکل های گوناگونی داشته باشد. برای مثال: در آفرینه های موسیقی ممکن است از طریق انتقال آهنگی از دستگاهی یا دستگاهی موسیقی به دستگاه دیگر و سازهای دیگر، صورت گیرد و نوع دیگر از این آثار، آثاری که از ترکیب آثار دیگر پدیدآمده است مانند مجموعه های منتخب نظم و نثر و پاره ای از آثار هنری که از ترکیب چند اثر قبلی ایجاد شده است. همین طور از طریق ادغام، گلچین کردن، ترکیب مناسب آهنگ ها، همچنین تلیخص و تبدیل یا ترجمۀ آفرینه ادبی می‌تواند راه دیگری برای ایجاد آفرینه فرعی باشد.^[۱۴۹] مثلاً منظور از تبدیل آن است که اثری را از نوعی به نوع دیگر تبدیل کنند،^[۱۵۰]چنان که با الهام گرفتن از شعری یک تابلوی نقاشی یا با بهره گرفتن از یک اثر نقاشی مجسمه ای پدیدآورند یا از یک رمان یک سناریو بسازند.

۲-۲-۲- آثار مرکب در نظام های حقوقی مختلف

برای تعیین و ارزیابی تفاوت ها و شباهت های نظام های حقوقی ملی گوناگون در تعریف آثار مرکب، چند نظام حقوقی مختلف مورد توجه قرار می‌گیرد و انواع گوناگون آثار مرکب را به ترتیب مورد مطالعه تطبیقی قرار می‌دهیم.

۲-۲-۲-۱- اثر مشترک در نظام های حقوقی

در اکثر نظام های حقوقی برای تعریف اثر مشترک اوصافی را در نظر گرفته اند و ‌در مورد اثر مشترک دو طرز فکر و نظریۀ متفاوت وجود دارد: یکی؛ نظریۀ محدود کننده که اثر را در صورتی مشترک می دانند که مطلقاً تفکیک ناپذیر باشد و دیگری؛ طرز فکر وسیع تر که طبق این نظر در تعریف اثر مشترک انعطاف پذیری بیشتری اعمال شده است و اثر مشترک را هم شامل آثار مطلقاً تفکیک ناپذیر و هم آثار مشترک قابل تفکیک می دانند. در این قسمت اثر مشترک در نظام های حقوقی ثالث و سپس در حقوق ایران مورد بررسی قرار می‌گیرد.

الف- اثر مشترک در سایر کشورها

در این قسمت کشورهای کامن لا و رومی ژرمنی را که دیدگاه های مشابه ‌در مورد اثر مشترک دارند در یک ردیف قرار داده می شود و به اینکه این کشورها از کدامیک از این نظریه ها پیروی می‌کنند، می پردازیم:

۱- حقوق انگلستان و ایالات متحدۀ آمریکا

حال در کشورهایی که عدم تمایز سهم مؤلفان مشترک را شرط تشکیل اثر مشترک می دانند، این عدم تمایز به چه معنا است؟

بعضی کشورها عدم تمایز را به معنای “انتزاعی و مجرد” دیده اند، مانند انگلستان و ایالات متحدۀ آمریکا؛ به عنوان مثال قانون کپی رایت انگلستان مصوب ۱۹۸۸ در ماده ۱-۱۰ “اثر مشترک” را چنین تعریف می‌کند: « عملی که با مشارکت دو یا چند پدیدآورنده به وجود آمده باشد در حالی که سهم هر یک از پدیدآورندگان متمایز از سهم سایرین نیست.»^[۱۵۱] و قانون کپی رایت ایالات متحدۀ آمریکا مصوب۱۹۷۶ در مادۀ ۱۰۱ در خصوص “اثر مشترک” بیان نموده: «عملی که مهیا شده توسط دو یا چند پدیدآورنده با این قصد که سهم آن ها ترکیب شده و غیر قابل تمایز یا غیر مستقل باشد در یک عمل واحد»^[۱۵۲] و در یک رأی دادگاه انگلیس آمده که تشکیل یک نوشته مشترک ( به عنوان مصداق اثر مشترک) باید با یک طرح مشاع و مشترک صورت گرفته باشد.^[۱۵۳]

هر چند این دو کشور از طرفداران نظریۀ محدود می‌باشند اما در این خصوص باید به تفاوت حقوق انگلستان و ایالات متحده توجه کرد، آن جا که در قانون انگلیس ملاک عدم تمایز را “واقعی” می‌داند و نیاز قصد ایجاد اثری مشترک ضروری نیست و قانون ایالات متحده عدم تمایز را “قصدی” می شمارد.

۲- حقوق آلمان و ژاپن

برخی دیگر از کشورها، عدم تمایز را به نظر”تجاری و عینی” دیده اند، مانند آلمان و ژاپن، به عنوان مثال ماده۱-۸ قانون کپی رایت آلمان در خصوص “اثر مشترک” می‌گوید: « فقط کافی نیست چند شخص یک کار را مشترکاً ایجاد کنند بلکه باید علاوه بر این، سهم های مربوط بهم امکان بهره برداری مستقل را نداشته باشند». قانون ژاپن که پس از آلمان تصویب شده در ماده (xii) 1-2 “اثر مشترک” را اینگونه تعریف نموده :« اثری که دو یا چند شخص آن را ایجاد می‌کنند در حالی که سهم هر یک از آن ها قابل بهره برداری به صورت مستقل نیست.»^[۱۵۴]، این دو کشور نیز اثر مشترک را آثار تفکیک ناپذیر می دانند.